เบญจขันธ์ทั้งหลายอันมี รูปเป็นต้นไม่ใช่ของเรา ไม่เป็นตัวตนของเรา นี่เป็นความจริง และความจริงของเบญจขันธ์เป็นอยู่อย่างนี้

  บุคคลที่เข้าไปยึดมั่นในเบญจขันธ์ก็คือเข้าไปยึดเอากองทุกข์ เพราะเมื่อเบญจขันธ์แก่ลงเราก็แก่ด้วย เมื่อเบญจขันธ์เจ็บป่วยลงเราก็เจ็บป่วยไปด้วย เมื่อเบญจขันธ์แตกตายเราก็แตกตายไปด้วย เพราะเหตุนี้แลคนทั้งหลายในโลกยกเว้นแต่พระอรหันต์ จึงยังต้องคงว่ายวนอยู่ในวัฏฏะสงสารที่ไม่รู้จบ เพราะการเข้าไปยึดถือในเบญจขันธ์นี้นั่นเอง

  ทุกข์ทั้งมวลดูเหมือนจะมาประชุมกันอยู่ที่เบญจขันธ์ ไม่ว่าจะโรคภัยไข้เจ็บ ความเสื่อมไปของวัย ความเศร้าโศกรำพันก็มักเกิดเพราะเบญจขันธ์นี้เป็นเหตุ ความพอใจในร่างกายของตนหรือความพอใจในร่างกายของผู้อื่นก็ล้วนเป็นที่มาแห่งทุกข์ อายตนะทั้ง ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ที่เป็นต้นเหตุของความเร่าร้อนและบ่อเกิดแห่ง ตัณหา ราคะ ก็อยู่ในเบญจขันธ์นี้ เหตุนี้การคลายความยึดมั่นถือมั่นในเบญจขันธ์ลงให้เหลือน้อยเพียงใดก็จักมีทุกข์น้อยลงเพียงนั้น แต่มนุษย์ทั่วไปก็ยังคงหลงยึดมั่นในเบญจขันธ์ว่าเป็นตัวตน เป็นของตนอยู่ มนุษย์เราจึงประสบกับความทุกข์ มากบ้างน้อยบ้างตามลำดับไป

  มนุษย์อยู่ติดกับเบญจขันธ์ตลอดเวลาแต่หารู้ไม่ว่าการคลายความยึดมั่นถือมั่นในเบญจขันธ์นี้ได้ คือการคลายจากทุกข์ทั้งมวล ดั่งเช่น พระฉันนะ ผู้มีความยึดมั่นในตัวตนอย่างเหนียวแน่น.......อันเป็นเหตุให้พระอานนท์ต้องเดินทางจาริกมายังนครโกสัมพีแห่งนี้

  แสงอรุณรุ่งของวันใหม่เริ่มปรากฏบนท้องฟ้าเบื้องบูรพาทิศ ลมยามเช้าพัดโชยมาเบาๆ กระทบกิ่งไม้และทำให้ใบไม้ที่มีในกิ่งนั่นสั่นไหวเล็กน้อย หยดน้ำค้างที่เกาะอยู่บนใบไม้ใบนั้นก็ถูกสลัดให้หล่นลงสู่พื้นดินเบื้องล่าง พันธ์ไม้ที่บานในยามเช้าก็เริ่มคลี่คลายกลีบดอกออกแย้มรับแสงแห่งวันใหม่อีกครั้งหนึ่ง

   เสียงจักจั่นเรไรอันเป็นเสียงแห่งยามรัตติกาลก็ค่อยๆจางหายไป พร้อมๆกับเสียงเจื้อแจ้วของบรรดานกต่างๆก็ค่อยๆดังแว่วมา ดวงดาวอันระยิบระยับหายวับไปจากท้องฟ้าด้วยอานุภาพแห่งแสงตะวันสีส้มที่เริ่มเจิดจ้าขึ้น แสงแดดอ่อนๆอันอบอุ่นเริ่มขับไล่ความหนาวเหน็บแห่งรัตติกาลให้สลายไป พร้อมกันนั้นเสียงไก่ขันอันเป็นสัญญาณแห่งวันใหม่ก็ดังขึ้นเป็นระยะเพื่อปลุกบรรดาชาวนครโกสัมพีทั้งหลายให้ลุกขึ้นตื่น

  บัดนี้.....พระอานนท์เดินนำภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ออกจากโฆษิตาราม มุ่งหน้าไปยังพระราชวังของพระเจ้าอุเทนราช เพื่อรับภัตตาหารตามที่ได้อาราธนาไว้

  หลังจากทำภัตตกิจเสร็จแล้ว พระอานนท์ได้แสดงธรรมเทศนาแด่พระเจ้าอุเทนราชจนเป็นที่อิ่มเอมพระทัย พระเจ้าอุเทนฯได้อาราธนาพระอานนท์ให้อยู่ที่กรุงโกสัมพีนี้ แต่พระอานนท์ได้ปฏิเสธด้วยเหตุผลว่า การท่องไปยังแคว้นต่างๆเพื่อโปรดชาวนิกรในชมพูทวีปให้ทั่วถึงเป็นสิ่งสำคัญกว่า แม้นว่าจะเหนื่อยยากเพียงใดก็ตาม และเหตุที่ต้องเดินทางมาสู่กรุงโกสัมพีนี้ ก็ด้วยภารกิจอย่างหนึ่งเกี่ยวเนื่องด้วยพระฉันนะ นั่นเอง

  พระฉันนะ ผู้ซึ่งเคยรับใช้ใกล้ชิดพระพุทธองค์สมัยยังทรงเป็นเจ้าชาย สิทธัตถะอยู่ ภายหลังเมื่อออกบวชแล้ว พระฉันนะยังคงถือว่าตนเป็นคนใกล้ชิดของพระบรมศาสดามาก่อนภิกษุอื่นๆ จึงชอบทำอะไรตามอำเภอใจ และไม่ยอมเชื่อฟังคำตักเตือนของพระเถระผู้ใหญ่ใดๆ แม้นว่าจะถูกพระบรมศาสดาว่ากล่าวตักเตือนหลายครั้งหลายครา แต่พระฉันนะ ก็ยังคงดื้อดึงตามแบบเดิมอยู่นั่นเอง

  เมื่อพระภิกษุสงฆ์กลับมาสู่อารามแล้ว พระอานนท์จึงเรียกประชุมพระสงฆ์ทั้งหมดมารวมกัน แล้วประกาศว่า

  “พวกท่านทั้งหลาย ข้าพเจ้าได้รับมอบหมายภารกิจอย่างหนึ่งจากพระบรมศาสดา ในคราวที่พระพุทธองค์ใกล้จะเข้าสู่มหาปรินิพพานนั้น ด้วยเหตุที่พระฉันนะทำตนเป็นคนหัวดื้อ ไม่ยอมฟังคำว่ากล่าวตักเตือนของผู้ใด แม้นว่าพระบรมศาสดาจะทรงว่ากล่าวตักเตือนหลายครั้งหลายคราแล้วก็ตาม พระบรมศาสดาจึงมอบหมายให้ข้าพเจ้าเดินทางมายังที่นี้เพื่อประกาศพรหมทัณฑ์ ลงโทษแก่พระฉันนะ โดยบัดนี้ ถ้าพระฉันนะ จะทำอย่างไร จะพูดอย่างไร จะคิดอย่างไร ก็ปล่อยให้พระฉันนะ ทำ พูด คิด ตามความพอใจแต่ผู้เดียว ท่านทั้งหลายอย่าไปยุ่งเกี่ยว อย่าไปตักเตือน อย่าไปเกี่ยวข้องด้วย นับแต่บัดนี้เป็นต้นไป ท่านทั้งหลายมีความคิดเห็นเป็นประการใด”

  ภิกษุสงฆ์ทั้งหมดสงบนิ่งอยู่เป็นเวลานาน แสดงการยอมรับมตินี้โดยปริยาย จากนั้นพระฉันนะ จะทำ จะพูด จะคิด อย่างไร ก็ไม่มีภิกษุรูปไหนมายุ่งเกี่ยวด้วย เปรียบประดุจพระฉันนะ ไม่มีตัวตนอยู่ในโลกนี้แล้ว

  ในเวลาไม่นาน พระฉันนะ ก็รู้สึกว้าเหว่ และสมเพสตัวเองยิ่งนัก ความสลดสังเวชได้ก่อตัวขึ้นอย่างจับใจ พระฉันนะรำลึกถึงอดีตที่เคยได้รับใช้ใกล้ชิดพระพุทธองค์ แต่บัดนี้พระพุทธองค์ได้ทรงจากไปแล้ว พลันน้ำตาก็ไหลหลั่งออกมาสุดที่จะอดกลั้นได้ พระฉันนะนั่งร่ำไห้รำพึงรำพันอยู่ตามลำพังผู้เดียวอย่างโดดเดี่ยว หามีผู้ใดมาช่วยปลอบโยนไม่ เมื่อมองไปรอบข้างก็อ้างว้างเปล่าเปลี่ยว หามีผู้หนึ่งผู้ใดอยู่ด้วยไม่ บัดนี้ เราอยู่คนเดียวในโลกนี้แล้ว แม้แต่พระพุทธองค์ก็ไม่สามารถอยู่กับเราได้ตลอดไป สุดท้ายแล้วทุกชีวิตบนพื้นปฐพีนี้ล้วนต้องจากกันไปทั้งสิ้น นี่เป็นความจริงแท้ ทันใดนั้นน้ำตาได้เหือดหายไปทันที พระฉันนะเริ่มถอดถอนความยึดมั่นถือมั่นในตนลง

  บัดนั้นวิปัสสนาญาณก็บังเกิดขึ้น มองเห็นว่าแท้จริงร่างกายตัวตนนี้ไม่ใช่ของเรา และไม่ใช่ของใคร ไม่มีใครเป็นเจ้าของ มีความไม่เที่ยงแท้ ดำรงอยู่ไม่ได้นาน ต้องเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ และต้องแตกสลายไปในที่สุด เป็นธรรมดาอย่างนี้เอง เพราะความไม่รู้ตามความเป็นจริงนี่เอง ที่หลงเข้าไปยึดมั่นในสิ่งที่ไม่ใช่ตัวตนว่าเป็นตัวตน และยังพยายามรักษาสิ่งที่ไม่ยั่งยืนนี้ให้ยั่งยืนอีก และบัดนั้นวิปัสสนาปัญญาก็ได้ผุดขึ้นๆ เข้าไปชำแรกโมหะ และ อวิชชา ตัดมูลอาสวะกิเลสอนุสัย ที่นอนเนื่องอยู่ในกมลสันดานมานมนาน ขัดเกลาดวงจิตจนหมดจรดสดใส แล้วในที่สุดพระฉันนะ ก็ได้บรรลุมรรคผลสำเร็จเป็นพระอรหันต์ สมดังความมุ่งหมายของพระบรมศาสดา

  เมื่อภารกิจที่พระบรมศาสดามอบหมายได้สำเร็จลุล่วงไปแล้ว พระอานนท์เถระก็เดินทางออกจากนครโกสัมพี เดินเลียบแม่น้ำ ยมุนา ลงไปเรื่อยๆ จนมาถึงจุดบรรจบกับแม่น้ำศักดิ์สิทธ์อันมีนามว่า คงคา