แม้จะมีการเล่านิทานเวตาลสู่กันฟังมาไม่ต่ำกว่าพันปี
ทั้งโดยปากต่อปากและลายลักษณ์อักษร
แต่มันกลับมีชีวิตชีวาอยู่ในความรู้สึกนึกคิดของผู้คนอยู่เสมอ
โดยเฉพาะตัวเวตาลผู้มีบุคลิกโดเด่นด้านความเจ้าเล่ห์แสนกล
และช่างพูดข่างเจรจา"เวตาล
น่าจะเป็นปีศาจจำนวนไม่กี่ตนในโลกนี้ที่ผู้คนเกลียดและกลัวไม่ลง
ในแวดวงวรรณกรรม
เรื่องปรัมปราเรื่องนี้
กลายเป็นตัวอย่างอ้างอิงของวิชาการวรรณกรรมสมัยใหม่แทบทุกครั้งที่มีการกล่าวถึงงานเขียนแบบเรื่องซ้อนเรื่อง
หรือ Metafiction
งานเขียนแบบ Metafiction
ตลอดจนทฤษฏีความรู้เกี่ยวกับเรื่องนี้
เป็นผลจากการที่นักวรรณกรรมตะวันตกเบื่อหน่ายกับวรรณกรรมสัจนิยมเหมือนจริง
ที่ครอบงำวัฒนธรรมวรรณกรรมตะวันตกมาตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่
๑๘
การค้นพบทฤษฎีเรื่องซ้นเรื่องเมื่อช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่
๒๐
จึงเป็นปรากฏการณ์ที่น่าตื่นเต้นดีใจเป็นอย่างยิ่งสำหรับนักเขียนสมัยใหม่
สำหรับโลกตะวันออก
รูปแบบเรื่องซ้อนเรื่องมีมานานตั้งแต่ผู้คนเร่ิมรู้จักการสื่อสารกันด้วย
"เรื่องเล่า" ก็ว่าได้
เรื่องรูปแบบนี้เป็นผลผลิตของการสื่อสารแบบมุขปาฐะ
จากนิยาย นิทานเรื่องเดี่ยว
แก่นเดียว
ก็แต่กแยกย่อยออกไปเป็นหลาย
ๆ เรื่อง
แล้วแต่จะแพร่กระจายออกไปกว้างขวางเพียงไหน
โดยที่"แก่นเรื่อง"
จะคงเดิม
เปลี่ยนไปก็แต่องค์ประกอบแวดล้อม
เช่น ชื่อตัวละคร ฉาก
เหตุการณ์ สัญลักษณ์ เท่านั้น
ในเชิงวิชาการ
เรื่องซ้อนเรื่องจึงถือเป็นพัฒนาขั้นสูงที่สุดของนิทานชาวบ้าน
วรรณคดีอินเดียโบราณ
ทั้งที่เขียนโดยภาษาบาลีและสันสกฤต
ปรากฎรูปแบบการเขียนชนิดเรื่องซ้อนเรื่องอยู่จำนวนมาก
เรื่องเอกส่วนใหญ่คือคัมภีร์ศาสนาหรืออรรถกถาธรรม
อันมีแก่นแกนว่าด้วยความดี
ความงาม ความจริง
การหลุดพ้น ถึงขั้น "สัจจะ"
ที่ไม่อาจมีอะไรมาสั่นคลอนได้
นิทานย่อย ๆ
จำนวนมากที่เกิดขึ้นภายใต้เรื่องเอกเหล่านี้
จึงมีส่วนเสริมให้แก่นของเรื่องเอกคมชัดกาวววาวและหนักแน่นน่าเชื่อถือยิ่งขึ้น
ในระดับของการเล่าเรื่อง
นิทานที่ซ้อนเข้าไปในโครงเรื่องใหญ่จะทำให้เรื่องในโครงเรื่องใหญ่เข้าใจง่ายขึ้น
ผู้แต่งจะใช้กลวิธีให้ตัวละครในเรื่องใหญ่เป็นผู้เล่าเรื่อง
มีการผูกปมปริศนา ตั้งปัญหา
สุดท้ายจะเฉลยปัญหา
และชี้ทางเลือก
น่าอัศจรรย์ที่นิทานเวตาลเป็นได้ทั้งรากเหง้า
และพัฒนาการขั้นสูงสุดของเรื่องเล่าแนวนี้
นักอ่านชาวไทยคุ้นเคยกับนิทานเวตาลของ
น.ม.ส. เป็นอย่างดี
แม้ว่าจะทรงแปลไว้เพียง ๑๐
เรื่อง จากต้นฉบับ ๒๕ เรื่อง
สาระบันเทิงจากนิทานเวตาลฉบับนี้อาจเห็นได้จากการที่มีผู้จัดรายการโทรทัศน์นำไปสร้างเป็นละครจนได้รับความสนใจเป็นอย่างมากเมื่อหลายปีก่อน
เวตาลปัญจวิงศติ โดย
อาจารย์ศักดิ์ศรี แย้มนัดดา
เล่มนี้
กล่าวได้ว่าเป็นนิทานเวตาลฉบับสมบูรณ์ของบรรณพิภพไทย
เพราะท่านแปลจากต้นฉบับดั้งเดิมที่พิมพ์ด้วยอักษรเทวนาครี
ครบทั้ง ๒๕ เรื่อง
ด้วยเหตุนี้
นอกจากความบันเทิงแล้ว
สิ่งที่นิทานเวตาลฉบับสมบูรณ์จะให้แก่ผู้อ่าน
จึงลึกไปถึงโลกทัศน์และชีวทัศน์อินเดียดั้งเดิม
นับเป็นหนทางย้อนกลับสู่การศึกษา
"รากเหง้าแห่งวิถีตะวันออก"
ได้เป็นอย่างดี