:: เล่ม ๑ หน้า ๖ ::

ในบทปุจฉาถามว่า “กึ อานิสํสํ” ศีลนั้นมีสิ่งดังฤๅเป็นอานิสงส์

อาจารย์วิสัชนาว่า ศีลนั้นมีกิริยาที่จะได้ซึ่งคุณเป็นอันมากมีมิได้เดือดร้อนกินแหนงเป็นอาิท เป็นอานิสงส์

สมด้วยพระบาลีที่องค์สมเด็จพระบรมศาสดาตรัสเทศนา แก่พระอานนท์เถรเจ้าว่า “อวิปฺปฏิสารตฺถานิ โข ปนานนฺท” ดูกรภิกษุชื่อว่าอานนท์ ศีลทั้งหลายนี้เป็นธรรมอันมิได้มีโทษ มีความระลึกถึงกรรมแห่งตนที่รักษาศีล เป็นธรรมอันนักปราชญ์ ไม่พึงติเตียนได้เป็นประโยชน์และมิได้เดือดร้อนกินแหนง เป็นอานิสงส์

ใช่แต่เท่านั้น องค์สมเด็จพระบรมศาสดาตรัสพระสัทธรรมเทศนาอันอื่นอีกเล่าว่า “ปญฺจิเม คหปตโย อานิสํสํ” ดูกรคฤหบดีทั้งหลาย อานิสงส์ ๕ ประการนี้ มีแก่บุคคลอันมีศีล ยังศีลที่ตนรักษาให้บริบูรณ์ อานิสงส์ ๕ ประการนั้นเป็นดังฤๅ

ดูกรคฤหบดีทั้งหลาย บุคคลในโลกนี้ มีศีล รักษาศีลบริบูรณ์บุคคลนั้นย่อมจะได้กองสมบัติเป็นอันมาก บังเกิดขึ้้นแ่ก่ตน เพราะตนมิได้ประมาท อานิสงส์นี้ เป็นอานิสงส์ปฐมที่ ๑

ดูกรคฤหบดีทั้งหลาย บุคคลในโลกนี้ รักษาศีล ยัึงศีลให้บริบูรณ์กิตติศัพท์กิตติคุณอันสุนทรภาพไพบูลย์ของกุลบุตรนั้นย่อมจะฟุ้งเฟื่องไปในทิศานุทิศทั้งปวง อานิสงส์นี้เป็นอานิสงส์ที่ ๒

ดูกรคฤหบดีทั้งหลาย บุคคลในโลกนี้ มีศีล แลยังมีศีลให้บริบูรณ์นั้น จะไปสู่ท่ามกลางบริษัท คือขัตติยบริษัท คือพราหมณ์บริษัท คือคฤหบดีบริษัท แลสมณบริษัท กุลบุตรผู้นั้นก็ย่อมองอาจแกล้วกล้า เหตุว่ากุลบุตรนั้นปราศจากโทษ มิได้ประกอบด้วยโทษมิควรที่บุคคลจะพึงติเตียนตน จะได้เป็นชนนั่งก้มหน้า เก้อเขินหามิได้ อานิสงส์นี้เป็นอานิสงส์ที่ ๘

ดูกรคฤหบดีทั้งหลาย บุคคลในโลกนี้ มีศีล แลบริสูทธิ์ด้วยศีลนั้นย่อมประกอบด้วยควา่มเลื่อมใน มิได้หลงลืมสติ อานิสงส์นี้เป็นอานิสงส์ที่ ๔

ดูกรคฤหบดีทั้งหลาย บุคคลในโลกนี้ มีศีล แลบริบูรณ์ด้วยศีล ครั้นทำลายกาย กล่าวคืออุปาทินนกรูปเบื้องหน้าแต่มรณะ จะได้ไปบังเกิดในมนุษย์สุคติ แลสวรรค์สังคเทวโลก อานิสงส์นี้เป็นอานิสงส์ที่ ๓ ของบุคคลที่มีศีลบริบูรณ์ด้วยศีล

ใช่แต่เท่านั้น องค์สมเด็จพระผู้ทรงพระภาคตรัสเทศนาอีกอย่างหนึ่งเล่าว่า “อากงฺเขยฺย เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ” ดูกรภิกษุทั้งหลายถ้าแลว่าภิกษุในพระศาสนานั้น ปรารภว่าในตนเป็นผู้ที่รักแก่สมณพรหมจรรย์ทั้งปวง และจะยังตนให้เป็นที่เลื่อมใส เป็นที่เคารพ เป็นที่สรรเสริญแห่งพระสหพรหมจรรย์ทั้งหลาย ภิกษุนั้นพยายามกระทำตนให้ตั้งอยู่ในศีล รักษาศีลให้บริบูรณ์

อานิสงส์ศีลนั้น องค์สมเด็จพระบรมศาสดาตรัสเทศนาไว้ในเบื้องต้นนั้น คือจะให้เป็นที่รักเป็นที่เจริญใจ เป็นที่เคารพ เป็นที่สรรเสริญแห่งสหพรหมจรรย์ โดยนัยเป็นอาทิดังนี้

ไปในอปรภาค อานิสงส์ศีลนี้จะให้กุลบุตรในพระศาสนา ได้สำเร็จแก่พระอริยมรรคและพระอริยผล จะยังตนให้สำเร็จแก่อาสวักขยะญาณเป็นที่สุด

ศีลนี้มีอานิสงส์คุณเป็นอันมากมี มิได้เดือดร้อนกินแหนงเป็นอาทิ ดังนี้

นัยหนึ่งที่ตั้งแห่งตน กุลบุตรทั้งหลายในพระศาสนานี้ ถ้าเว้นจากศีลแล้วก็มิได้มี เมื่ีอกุลบุตรมีศีลบริสุทธิ์ในพระศาสนา บุคคลดังฤๅจะสามารถอาจเพื่อจะแสดงอานิสงส์ศีลแห่งกุลบุตรนั้นได้

มหานที น้ำในแม่น้ำใหญ่ทั้ง ๕ คือ คงคา ยมุนา อจิรวดี มหิมหาสรภู ก็มิอาจสามารถจะชำระราคามลทินแห่งสัตว์ทั้งหลายในโลกนี้ให้บริสุทธิ์ได้ “ยํ เว สีลชํ มลํ” อุทกธารามหานที กล่าวคือบริสุทธิ์ ศีลสังวรนี้แล สามารถอาจชำระราคามลทินโทษ อันหม่นหมองดองอยู่ในจิตสันดานแห่งสัตว์ทั้งหลายในโลกให้บริสุทธิ์ได้

"น ตํ สชลชา วาตา” อนึ่งลมแลฝนระคนกัน บันดาลตกลงมายังแผ่นพสุธาให้ชุ่มไปด้วยธาราวารี ยังคณานิกรสรรพสัตว์โลกทั้งปวงนี้ให้เย็นทรวงดวงหฤทัย ระงับเสียได้ซึ่งกระวนกระวายในภายนอกก็ไม่อาจระงับดับกระวนกระวาย กล่าวคือราคาทิกิเลสในกายในได้ดุจดังว่าสังวรศีลแห่งกุลบุตรในพระพุทธศาสนา

“นจาปิ หริจนฺทนํ” อนึ่งแก่นจันทน์มีพรรณอันแดงแลสัตตรตนะ มีแก้วมุกดาหารเป็นอาทิ แลรัศมีจันทรพิมานอันอ่อน อันอุทัยขึ้นมาในปาจีนโลกธาตุ สรรพสิ่งทั้งปวงมีสัมผัสอันเย็นนี้ก็อาจระงับกระวนกระวาย กล่าวคือ ทุจริตได้ “ยํ สเมติทํ อริยํ” ศีลอันใดที่พระโยคาวจรเจ้ารักษาดี เป็นศีลอันบริสุทธิ์ ศีลนั้นแลเย็นโดยแท้สามารถอาจระงับกระวนกระวาย กล่าวคือทุจริตได้

“สีลคนฺธสโม คนฺโธ กุโต ภวิสฺสติ” อนึ่งกลิ่นอันใดอาจฟุ้งซ่านไปตามลม และจะฟุ้งไปในที่ทวนลม กลิ่นอันนั้นจะเสมอด้วยกลิ่นศีล จักมีแต่ที่ดังฤๅ

อนึ่ง “สคฺคาโรหณโสปฺาณํ” สิ่งอื่นจะเป็นบันไดให้สัตว์ขึ้นไปสู่สวรรค์ แลจะเป็นประตูเข้าไปสู่มหานคร คือพระอมตมหานิพพานเสมอด้วยศีลนั้นมิได้มี

“โสภนฺเตว น ราชาโน” อนึ่งบรมขัตติยเจ้าทั้งหลาย มีพระวรกายประดับด้วยอลังการวิภูษิต อันแล้วด้วยแก้วมุกดาหารรสสรรพรตนาภรณ์ทั้งปวง ก็ไม่งามเหมือนพระยัติโยคาวจรภิกษุ อันทรงศีลวิภูษิตอาภรณ์ กล่าวคือศีลอันบริสุทธิ์

“อตฺตานุวาทาทิ ภยํ” อนึ่งพระภิกษุในพระพุทธศาสนาทีึ่ทรงศีลบริสุทธิ์นั้นจะกำจัดเสียซึ่งภัย คือตนก็จมิได้ติเตียนซึ่งตน บุคคลผู้อื่นก็จะมิได้ติเตียนพระภิกษุนั้น พระภิกษุนั้นก็ย่อมยังความสรรเสริญปิติโสมนัสให้บังเกิดมีแก่ตน

บัณฑิตพึงรู้เถิดว่า อานิสงส์แห่งศีลนี้ มีคุณสามารถจะฆ่าเสียซึ่งหมู่แห่งอกุศลกรรม อันประกอบไปด้วยโทษมีทุจริตเป็นมูลโดยนัยวิสัชนามา ดังนี้ เอวํ ก็มีด้วยประการดังนี้

“อิทานิ ยํ วุตฺตํ กติวิธญฺเจตํ สีเลนฺติ, ตตฺริทํ วิสชฺชนํ, สพฺพเมว ตาว ทิทํ สีลํ อตฺตโน สีลลกฺขเณน เอกวิธํ. จาริตฺต วารีิตฺตวเสนทุวิธํ. ตถา อภิสมาจาริกอาทิพฺรหฺมจริยกวเสน วิรติอวิรติวเสน กาลปริยนฺตาอาปาณโกฏิกวเสน สปริยนฺตา ปริยนฺตวเสน โลกิยโลกุตฺตรวเสน จ ติวิธํ หีนมชฺฌิมปณีตวเสน ฯลฯ ปาริสุทฺธสีลนฺติ”

มีเนื้อความว่า “อิทานิ ยํ วุตฺตํ” ปัญหากรรมอันใด ที่เรากล่าวไว้แล้วว่า ศีลมีประมาณเท่าดังฤๅ เราจะวิสัชนาในปัญหากรรมนั้น ณ กาลบัดนี้

ศีลทั้งปวงนั้นมีประการเดียว คือศีลนะ มีอรรถว่าทรงไว้ตั้งไว้

ศีลทั้งปวงนั้นมีประเภท ๒ ประการ คือจาริตศีล ศีลที่กุลบุตรในพระพุทธศาสนาประพฤติ ๑ คือวาริตศีล สิกขาบทที่พระพุทธเจ้าทรงห้าม ๑ เป็น ๒ ประการนี้

ภิกษุที่จะกระทำอภิสมาจาริกวัตร มีถือเอาบาตรแลจีวรเป็นอาทิ ๑ คืออาทิพรหมจริยกศีล ศีลที่พระภิกษุประพฤติเป็นเบื้องต้นแห่งมรรคพรหมจรรย์ ๑ เป็น ๒ ประการดังนี้

แลศีล ๒ ประการ คือวิรติศีล ศีลที่เว้นจากบาปธรรม ๑ คือ อวิรติศีล ๑ เป็น ๒ ประการนี้

แลศีล ๒ ประการ คือนิสสิตศีล อาศัยตัณหาและทิฏฐิ ๑ คือ อนิสสิตศีล มิได้อาศัยตัณหาแลทิฏฐิ เป็นศีลอาศัยพระนิพพาน ๑ เป็น ๒ ประการดังนี้

แลกาลปริยันตศีล รักษาศีลกำหนดกาล ๑ คืออาปาณโมฏิกศีล รักษาศีลมีชีวิตเป็นที่สุด ๑ เป็น ๒ ประการดังนี้

แลสปริยันตศีล ศีลมีที่สุด ๑ คืออปริยันตศีล ศีลไม่มีที่สุด ๑ เป็น ๒ ประการดังนี้

แลศีลมี ๒ ประการ คือโลกิยศีล ๑ คือโลกุตตรศีล ๑ เป็น ๒ ประการดังนี้

“ติวิธํ สีลํ” อนึ่งศีลมี ๓ ประการ คือหีนศีล อย่างต่ำ ๑ คือ มัชฌิมศีล อย่างกลาง ๑ คือปณีตศีล อย่างยิ่งอย่างอุดม ๑ เป็น ๓ ประการดังนี้

ใช่แต่เท่านั้น ศีลมี ๓ ประการ คืออัตตาธิปติศีล มีตนเป็นใหญ่ ๑ คือโลกาธิปติศีล มีโลกเป็นใหญ่ ๑ คือธัมมาธิปติศีล มีธรรมเป็นใหญ่ ๑ เป็น ๓ ประการดังนี้